Poniższy materiał ma charakter wyłącznie informacyjny. Zamieszczonych w nim treści nie należy traktować jako porady prawnej w konkretnej sprawie ani źródła prawa. W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji lub indywidualnej porady prawnej należy skontaktować się z Adwokatem.
***
Pogrubione numery w nawiasach dotyczą objaśnień zamieszczonych na końcu i nie należy wpisywać ich we wniosku.
***
Zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym uregulowane jest w ,,Tytule IV” ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz. U. 2023 poz. 1144) zwanej dalej UKSC. Tekst ustawy jest dostępny na stronie Sejmu RP pod linkiem https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230001144 (proszę wybrać opcję: tekst ujednolicony).
Przez postępowanie cywilne należy rozumieć nie tylko sprawy stricte cywilne, ale również sprawy rodzinne, z zakresu prawa pracy, czy sprawy gospodarcze.
***
Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy (art. 105 ust. 1 KSCU). W przypadku, gdy strona nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie sądu, w którym sprawa ma być wytoczona (lub już się toczy), może ona złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania. Wówczas tenże sąd rejonowy niezwłocznie przesyła wniosek sądowi właściwemu do prowadzenia sprawy (art. 105 ust. 2 KSCU).
Polecam jednak złożyć wniosek na piśmie, bowiem można na spokojnie przygotować się do jego złożenia tj. odpowiednio uargumentować swoją sytuację oraz załączyć wszystkie niezbędne dokumenty.
Najlepiej złożyć wniosek bezpośrednio do właściwego sądu, nie natomiast do sądu rejonowego, właściwego ze względu na swoje miejsce zamieszkania, gdyż skróci to czas oczekiwania na jego rozpoznanie.
Właściwość sądu określa Dział I Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 ze zm.). Tekst ustawy dostępny pod linkiem: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19640430296 (proszę wybrać opcję tekst ujednolicony).
Proszę zatem złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych w wersji pisemnej, w następujący sposób:
……………………………
(miejscowość, data)
Sąd ……………………. (1)
Wydział ……………..
………………………….
(adres sądu)
(2) Sygn. akt……………….
(3) Powód/Wnioskodawca:………………… (imię i nazwisko, adres, PESEL/NIP/nr KRS) (4)
(3) Pozwany/Uczestnik:…………………….. (imię i nazwisko, adres, PESEL/NIP/nr KRS) (4)
(5) wartość przedmiotu sporu:……………………(słownie)
WNIOSEK
(6) o zwolnienie z kosztów sądowych (w całości/w części)
przykład nr 1:
(7) Działając imieniem własnym, wnoszę o zwolnienie mnie z kosztów sądowych w całości z przyczyn podanych w treści uzasadnienia.
Lub (proszę wybrać jedną lub drugą opcję)
Działając imieniem własnym, wnoszę o zwolnienie mnie z kosztów sądowych w części tj. z ………….. (np. z opłaty od pozwu, z kosztów opinii biegłego itp.) z przyczyn podanych w treści uzasadnienia.
***
przykład nr 2:
(7) Działając imieniem własnym, wnoszę o zwolnienie mnie z kosztów sądowych w sprawie przeciwko …………. (np. pozwanemu Janowi Kowalskiemu) o ……………. (np. o zapłatę kwoty 10.0000 złotych) – w całości z przyczyn podanych w treści uzasadnienia.
Lub (proszę wybrać jedną lub drugą opcję)
Działając imieniem własnym, wnoszę o zwolnienie mnie z kosztów sądowych w sprawie przeciwko …………. (np. pozwanemu Janowi Kowalskiemu) o ……………. (np. o zapłatę kwoty 10.0000 złotych) – w części tj. z ………….. (np. z opłaty od pozwu, z kosztów opinii biegłego itp.) z przyczyn podanych w treści uzasadnienia.
(8) UZASADNIENIE
W uzasadnieniu wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych należy podać okoliczności faktyczne potwierdzające, że wnioskodawca nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
……………………………..
……………………………
(imię i nazwisko osoby składającej wniosek)
Załączniki:
(1) Należy wskazać sąd, do którego kierowany jest wniosek np. Sąd Rejonowy, I Wydział Cywilny, ul. Kustronia 4.
Nazwa wydziału zależy od rodzaju sprawy, jakiej dotyczy wniosek. W miejsce I Wydziału Cywilnego można zatem wpisać IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, III Wydział Rodzinny i Nieletnich, V Wydział Gospodarczy itd.
Każdorazowo, dane teleadresowe sądu oraz numer wydziału, do którego kierują Państwo wniosek należy sprawdzać na jego stronie internetowej, bowiem rzadko ale może się zdarzyć, że nastąpiła reorganizacja sądu lub przeniesienie siedziby.
(2) Należy podać sygnaturę akt sprawy, jeżeli wniosek składany jest w toku postępowania. Sygnatura to numer sprawy, który nadawany jest przez sąd i który widnieje na każdym piśmie kierowanym do sądu oraz otrzymywanym z sądu np. I C ………./…….. lub I Ns ………/…….. (w miejscu kropek znajdują się cyfry).
Wniosek można złożyć przed wszczęciem postępowania, tj. gdy Państwo dopiero planują złożyć np. pozew, wówczas sygnatury nie podajemy.
(3) Należy oznaczyć strony postępowania. W zależności od tego, czy wniosek dotyczy sprawy rozpoznawanej w trybie procesowym lub nieprocesowym piszemy powód/ pozwany (tryb procesowy) lub wnioskodawca/uczestnik (tryb nieprocesowy).
W toku sprawy oznaczenie stron znajduje się w kolejnych pismach. Na potrzeby niniejszego wniosku nie jestem w stanie wskazać trybu rozpoznawania każdej sprawy, mogę wskazać jedynie przykłady.
Np. sprawy o rozwód, separację, alimenty, pozwy o zapłatę rozpoznawane są w trybie procesowym, wówczas osoba, która wnosi pozew to powód, natomiast strona, która otrzymuje pozew to pozwany.
Z kolei sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, o zasiedzenie, o podział majątku wspólnego, o ustalenie kontaktów z dzieckiem rozpoznawane są w trybie nieprocesowym, wówczas osoba, która składa wniosek to wnioskodawca, natomiast wszystkie pozostałe osoby to uczestnicy.
Gdy strona imieniem własnym składa wniosek o zwolnienie jej z kosztów sądowych jeszcze przed wszczęciem postępowania i omyłkowo źle oznaczy strony – nie będzie to poważnym błędem, o ile precyzyjnie wskaże jakiego roszczenia się będzie domagać np. będzie składać wniosek o zasiedzenie lub pozew o zapłatę.
(4) Należy podać imię i nazwisko oraz adres strony. Oraz zgodnie z art. 126 § 2 kodeksu postępowania cywilnego:
Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie przedmiotu sporu oraz:
1) oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy stron albo, w przypadku gdy strona jest przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej – adres do doręczeń wpisany do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej;
11) oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy przedstawicieli ustawowych i pełnomocników stron;
2) numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) lub numer identyfikacji podatkowej (NIP) powoda będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub posiada go nie mając takiego obowiązku lub
3) numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku – numer w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP powoda niebędącego osobą fizyczną, który nie ma obowiązku wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania.
Powyższe dane należy również podać w przypadku strony pozwanej (NIP można znaleźć w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej natomiast nr KRS w Krajowym Rejestrze Sądowym).
Odnośnie nr PESEL pozwanego, w przypadku jego znajomości należy go podać, natomiast jeśli strona powodowa/wnioskodawca nie posiada takiej informacji, sąd zgodnie art. 2081 kpc powinien z urzędu ustalić nr PESEL pozwanego. Należy jednak wskazać dane pozwalające na jego ustalenie.
Numer PESEL pozwanego można również ustalić samodzielnie. Informacje na ten temat znajdują się na stronie https://www.gov.pl/web/gov/uzyskaj-dane-innej-osoby-z-rejestru-pesel
(5) Wartość przedmiotu sporu należy wskazać, jeżeli dochodzimy roszczenia majątkowego. Na tej podstawie sąd ustala opłatę od pozwu, chyba że pozew/wniosek podlega opłacie stałej. Dzięki temu sąd jest w stanie określić czy sytuacja majątkowa wnioskodawcy rzeczywiście nie pozwala mu na uiszczenie opłaty od pozwu/wniosku. Co to jest wartość przedmiotu sporu można sprawdzić w art. od 19 do 26 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 ze zm.). Tekst ustawy dostępny pod linkiem: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19640430296 (proszę wybrać opcję tekst ujednolicony).
(6) We wniosku należy wskazać, czy domagamy się zwolnienia od kosztów sądowych w całości czy w części. Jeśli w części, należy precyzyjnie określić w jakiej części np. tylko z opłaty od pozwu/wniosku. Wybieramy jedną lub drugą opcję tj. albo w całości albo w części.
Należy jednak pamiętać, że w zależności od rodzaju sprawy, w jej toku mogą powstać inne koszty np. należności biegłych, które strona zwolniona tylko z opłaty od pozwu/wniosku będzie musiała uiścić, jeżeli obowiązek taki zostanie na nią nałożony przez Sąd. Chyba, że złożyła wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w całości i sąd wniosek uwzględnił.
(7) Przykład nr 1 proszę wybrać w sytuacji, gdy wniosek składany jest np. wraz z pozwem/wnioskiem lub w trakcie toczącego się już postępowania. Natomiast przykład nr 2 proszę wybrać w sytuacji, gdy wniosek składany jest przed wszczęciem postępowania i sąd nie wie jeszcze czego dotyczyć będzie sprawa.
(8) W uzasadnieniu wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych należy szczegółowo opisać swoją sytuację materialną tj. wysokość uzyskiwanego dochodu swojego oraz współmałżonka. Liczbę osób na utrzymaniu np. dzieci, wskazać czy się uczą, jakie wnioskodawca ponosi wydatki na ich utrzymanie (szkoła, leki, wyżywienie, zajęcia pozalekcyjne itd.) oraz na utrzymanie prowadzonego przez siebie gospodarstwa domowego (prąd, gaz, woda, wywóz śmieci, telefon, tv, internet, dojazdy do pracy, ubezpieczenie na życie/samochodu/domu, kredyty np. hipoteczny, najem, wyżywienie, leki, środki czystości, środki higieniczne itd.).
Koszty utrzymania powinny przekraczać osiągany dochód aby sąd w ogóle rozważył zwolnienie z kosztów. Przy czym tu nie chodzi o nieuzasadnione wydatki np. wakacje czy nowy TV. Ze zwolnienia mogą skorzystać osoby, które znajdują się w naprawdę trudnej sytuacji rodzinnej i materialnej.
Należy mieć na względzie, że jeżeli wnioskodawca oprócz domu/mieszkania w którym zamieszkuje posiada np. działkę (składniki majątku należy wymienić w oświadczeniu o stanie majątku) to Sąd może nie uwzględnić wniosku, bowiem uzna, że wnioskodawca może działkę sprzedać na poczet kosztów postępowania.
Strona ma mniejsze szanse na zwolnienie jej z kosztów sądowych, jeżeli dotyczy to spraw do których można było się przygotować np. rozwód. Sądy stoją bowiem na stanowisku, że opłata od pozwu o rozwód nie jest wygórowana i zanim strona powodowa podjęła decyzję o złożeniu pozwu, mogła odkładać co miesiąc pewne sumy. Nie jest to jednak niemożliwe, zwłaszcza w przypadku trudnej sytuacji materialnej.
Jeżeli wniosek składany jest przed wytoczeniem powództwa, należy w nim zwięźle przedstawić okoliczności uzasadniające roszczenie (żądanie pozwu), który ma zostać wniesiony tj. czego dotyczy sprawa i czego się domaga od strony przeciwnej.
(9) Zgodnie z art. 102 ust. 2 UKSC do wniosku obowiązkowo należy załączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów.
Oświadczenie można pobrać poniżej. Proszę je wydrukować i wypełnić:
Należy pamiętać, że informacje w nim zawarte muszą być prawdziwe. Jeżeli sąd poweźmie wątpliwość co do prawdziwości informacji zamieszczonych w oświadczeniu, może przeprowadzić dochodzenie i cofnąć zwolnienie w całości lub w części. Oświadczenie należy złożyć do sądu w oryginale.
(10) Oprócz oświadczenia należy załączyć zaświadczenia z miejsca pracy o uzyskiwanym dochodzie, decyzje z ZUS o wysokości renty lub emerytury lub np. co najmniej 3 ostatnie odcinki potwierdzające otrzymanie emerytury/renty lub potwierdzenia przelewów wynagrodzenia za pracę. A nadto, faktury, rachunki, paragony i inne dokumenty potwierdzające miesięczne wydatki wnioskodawcy. Jeżeli strona nie jest jeszcze reprezentowana przez Adwokata, co do zasady wszystkie dokumenty należy składać w oryginale. Ale w przypadku w/w wniosków polecam zrobić kserokopie. Jeżeli Sąd będzie miał wątpliwości wezwie stronę do przedłożenia oryginałów.
Dokumenty zagraniczne należy przetłumaczyć u tłumacza przysięgłego i do wniosku załączyć dokument, który był tłumaczony oraz tłumaczenia!
Czy wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych podlega opłacie sądowej?
Nie, złożenie wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych nie podlega opłacie sądowej. Art. 3 ust. 1 UKSC stanowi bowiem, że ,,opłacie podlega pismo, jeżeli przepis ustawy przewiduje jej pobranie”. Przepisy nie przewidują natomiast pobrania opłaty od wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych.
Czy zażalenie na postanowienie sądu, którego przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia podlega opłacie sądowej?
Nie, wniesienie zażalenia w tym konkretnym przypadku nie podlega opłacie sądowej, o czym stanowi art. 95 ust. 2 pkt. 1 UKSC.
W jakim zakresie Sąd może zwolnić stronę od ponoszenia kosztów sądowych?
Sąd może zwolnić stronę z ponoszenia kosztów sądowych w całości (art. 100 ust. 2 UKSC) lub w części, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko część tych kosztów (art. 101 ust. 1 UKSC).
Na czym polega częściowe zwolnienie z kosztów sądowych?
Zgodnie z art. 101 ust. 2 UKSC częściowe zwolnienie od tych kosztów może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie; roszczenia te lub ich części sąd oznacza w postanowieniu o przyznaniu częściowego zwolnienia od kosztów sądowych.
Np. sąd może zwolnić stronę tylko z opłaty od pozwu, wobec czego strona będzie obowiązana ponieść pozostałe koszty jakie powstaną po jej stronie w toku postępowania np. należności biegłych.
Czy strona zwolniona z kosztów sądowych uiszcza opłaty sądowe i ponosi wydatki sądowe?
Nie, o ile strona została zwolniona z kosztów sądowych w całości (art. 100 ust. 2 UKSC).
Zgodnie natomiast z art. 101 ust. 3 UKSC, jeżeli strona została zwolniona z kosztów sądowych tylko częściowo, obowiązana jest uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości, jaka nie jest objęta zwolnieniem przyznanym przez sąd.
Kto może się ubiegać o zwolnienie z kosztów sądowych?
Zgodnie z art. 102 ust. 1 UKSC osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek.
Zgodnie z art. 103 ust. 1 UKSC sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Zgodnie z ust. 2 tego przepisu Spółka handlowa powinna wykazać także, że jej wspólnicy albo akcjonariusze nie mają dostatecznych środków na zwiększenie majątku spółki lub udzielenie spółce pożyczki.
Czy na postanowienie o odmowie zwolnienia z kosztów sądowych przysługuje zażalenie?
Zgodnie z art. 394(1a) § 1 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji przysługuje na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia
oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie.
Z kolei zgodnie z art. 394. § 2 kodeksu postępowania cywilnego termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia postanowienia z uzasadnieniem, w tym także w przypadku, gdy doręczenie to nastąpiło z urzędu. Jeżeli przy wydaniu postanowienia sąd odstąpił od jego uzasadnienia, termin liczy się od dnia ogłoszenia postanowienia, a jeżeli podlegało ono doręczeniu – od dnia jego doręczenia.
Reasumując, termin na wniesienie zażalenia wynosi 7 dni licząc d daty jego doręczenia lub ogłoszenia. Zażalenie należy wnieść do sądu, który oddalił wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych.
Czy strona, która złożyła już wniosek o zwolnienie jej z kosztów sądowych może złożyć ponowny wniosek?
Zgodnie z art. 107 ust. 1 UKSC w razie oddalenia wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych strona nie może ponownie domagać się zwolnienia powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku.
Oznacza to, że ponowne złożenie wniosku jest dopuszczalne tylko w sytuacji, gdy powstały nowe, znaczące okoliczności mogące uzasadnić złożenie wniosku o zwolnienie z kosztów, a które nie były znane lub nie istniały w chwili złożenia pierwszego wniosku.
Czy zwolnienie z kosztów sądowych zwalnia stronę z obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi ?
Zgodnie z art. 108 UKSC zwolnienie z kosztów sądowych NIE zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.
Czy sąd może cofnąć zwolnienie z kosztów sądowych?
Zgodnie z art. 110 UKSC sąd cofa zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli okazało się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. W takiej sytuacji, strona obowiązana jest uiścić wszystkie przepisane opłaty oraz zwrócić wydatki, jednakże w drugim wypadku sąd może obciążyć stronę tym obowiązkiem także częściowo, stosownie do zmiany, jaka nastąpiła w jej stosunkach.
Jakie kroki podejmuje sąd, gdy strona poda nieprawdziwe informacje dotyczące swojej sytuacji rodzinnej i majątkowej ?
EWA DERĘGOWSKA
ADWOKAT
© 2016 Kancelaria Adwokacka Adwokat Ewa Deręgowska. All rights reserved
